Thẻ: Văn hóa

Nihongo Notes

• Tác giả: Osamu Mizutani, Nobuko Mizutani
• Chuyển ngữ: Yappa
• Mục lục

To yuu-to…
と　いうと……
(Thế nên…?)

Mấy tuần trước chị Yoshida hỏi anh Lerner liệu anh có thể đến bữa tiệc tại nhà chị vào thứ bảy không. Anh Lerner đã lập kế hoạch đi Kyoto ngày hôm đấy, nên anh nói:
Sono hi-wa ikemasen. To yuu-to Kyooto-e ikanakereba narimasen.
có nghĩa là “Hôm đấy tôi không đi được. Lý do là vì tôi phải đi Kyoto.” Anh đã học cách diễn đạt to yuu-to mà anh hiểu là nó được dùng bằng cách đặt phía trước ý giải thích cho câu trước đó. Chị Yoshida hiểu ý anh, nhưng chị nói to yuu-to có gì đó là lạ.

Anh Takada đồng ý với chị và nói rằng anh Lerner đáng ra nên dùng to yuu-no-wa khi nêu lý do cho cái anh đã nói. Anh ấy bổ sung rằng to yuu-to được dùng khi yêu cầu người khác đưa ra lý do.

*　　*　　*

Hai cách diễn đạt về cơ bản được sử dụng cho các mục đích khác nhau. To yuu-no-wa (nghĩa đen là “Để nói thì”) được dùng khi đưa ra lý do cho mệnh đề phía trước. Ngược lại to yuu-to (nghĩa đen “nếu bạn nói…” hoặc “nếu tôi nói…”) được dùng để tiếp tục hoặc phát triển mệnh đề phía trước; nó tương ứng với cụm “thế nên…” hoặc “thế nên…?”

Nhưng cách sử dụng thực tế của hai cách diễn đạt này mang tới cảm giác khá khác nhau. Ví dụ ai đó nói rằng anh ta không thể đến vào ngày nào đó và bạn muốn biết vì sao. Cả hai hội thoại sau đều đúng về mặt ngữ pháp nhưng có vài điểm khác nhau về mức độ lịch sự.
I.
A: Sono hi-wa korarenai-n-desu-ga. (Hôm đấy tôi không đến được.)
B: To yuu-no-wa…?　と　いうのは……？
A: Kyooto-e iku-n-desu. (Tôi sẽ đi Kyoto.)
II.
A: Sono hi-wa korarenai-n-desu-ga.
B: To yuu-to…?　と　いうと……？
A: Kyooto-e iku-n-desu.
Người nói B nghe có vẻ bất lịch sự trong ví dụ I. Vì to yuu-no-wa được sử dụng để hỏi trực tiếp lý do, nó nghe có vẻ đòi hỏi. Trong các tình huống xã hội thường thì người ta hay thay bằng to yuu-to kể cả khi người đó muốn biết lý do. Và trong trường hợp này to iimasu-to hoặc to osshaimasu-to được sử dụng để nghe lịch sự hơn.

Nói to yuu-no-wa…? nghe giống như hỏi thẳng “Vì sao?” khi cảnh sát thẩm vấn nghi phạm hoặc giáo viên hỏi học sinh để chứng minh tính xác thực cho câu trả lời của cậu ta. Đặc biệt nên tránh dùng nó nếu câu hỏi liên quan tới những gì mà người nói có thể không muốn nhắc đến. Và, để lịch sự hơn, một người chỉ nên nói Soo-desu-ka (Vậy à?) hoặc Haa… (Vâng…?) và chờ người kia bắt đầu đưa ra lý do.

Nihongo Notes

• Tác giả: Osamu Mizutani, Nobuko Mizutani
• Chuyển ngữ: Yappa
• Mục lục

Owasuremono-no nai yoo-ni
おわすれものの　ない　ように
(Xin hãy cẩn thận đừng bỏ lại gì)

Thứ bảy tuần trước anh Lerner và chị Winters đi tàu đến một bữa tiệc tại nhà bạn bọn họ. Khi họ đến ga và xuống tàu, họ nghe thấy thông báo từ loa phóng thanh
Owasuremono-no nai yoo-ni.
おわすれものの　ない　ように。
Chị Winters hỏi anh Lerner câu đó có nghĩa là gì. Anh giải thích đó là lời cảnh báo tới các hành khách rằng đừng bỏ lại gì trên tàu.

Khi họ bắt đầu đi xuống cầu thang, họ lại nghe thấy thông báo:
Oashimoto-ni gochuui-kudasai.
Chị Winters, sau khi học được câu đó nghĩa là “Hãy cẩn thận bước chân.” đã nhìn xuống cầu thang và nhận xét rằng thông báo không cần thiết vì cầu thang không dốc mà cũng không trơn lắm.

Sau khi xuống tàu thì họ đi xe buýt. Lúc xe buýt sắp tới chỗ rẽ, có thông báo cảnh báo các hành khách chú ý:
Yuremasu-kara gochuui-negaimasu.
(Nghĩa đen: Vì xe sẽ xóc nên hãy cẩn thận.)

Chị Winters lấy làm lạ vì sao người Nhật thích cảnh báo người khác nên xử sự như thế nào cho đúng thế. Một con người với trí thông minh bình thường nên biết rằng mình phải cẩn thận không bỏ lại đồ, trượt chân trên cầu thang, hay bị nảy khỏi chỗ ngồi khi xe buýt đột ngột rẽ. Người Nhật không cảm thấy khó chịu hay bị xúc phạm khi họ bị cảnh báo một cách không cần thiết à?

*　　*　　*

Anh Lerner nhớ lại cái hồi anh mới nhận ra người ta đang nói cái gì xung quanh mình; anh đã khá là bực giống như chị Winters. Nhưng bây giờ anh cảm thấy hơi khác; đã tới lúc anh coi những cảnh báo đó đơn giản là lẽ đương nhiên.

Người Nhật cảm thấy họ nên thể hiện sự suy xét đến mọi người xung quanh họ và các hành khách nhất thời thuộc vào cùng một nhóm với những nhân viên đường sắt. Một người phải đối xử chu đáo hết sức có thể với người khác trong nhóm để họ không khó chịu hay gặp nguy hiểm gì. Vì thế có rất nhiều cảnh báo được gửi tới các hành khách, bao gồm như:
Hakusen-no uchigawa-ni sagatte omachi-kudasai.
(Xin hãy đứng đợi tàu lùi sau vạch trắng tại nhà ga.)
Các cảnh báo dường như khá là ra vẻ đối với người nước ngoài này được đưa ra, không phải bởi vì họ nghĩ rằng các hành khách của họ bất cẩn hay chậm phát triển về trí tuệ, mà là vì họ muốn hành khách an toàn hết sức có thể.

Nihongo Notes

• Tác giả: Osamu Mizutani, Nobuko Mizutani
• Chuyển ngữ: Yappa
• Mục lục

Otsukaresama-deshita
おつかれさまでした
(Chắc anh đã mệt rồi)

Thứ bảy vừa rồi anh Lerner đi mua sắm tại một siêu thị lớn. Tại đó anh đã dùng thang máy để lên tầng hai. Khi thang máy bắt đầu đi lên, cô gái đứng ở cửa nói
Shooshoo omachi-kudasai.
(Xin hãy chờ một chút.)
Nên anh đã tưởng mình sẽ phải chờ một lúc, nhưng thang máy lên tầng hai chỉ trong chưa đầy một phút. Rồi cô gái cúi đầu và nói
Omatase-itashimashita.
(Xin lỗi vì đã để anh phải chờ)
Anh Lerner không nghĩ rằng mình đã phải chờ lâu đến mức sẽ nhận được một lời xin lỗi lịch sự như vậy. Anh đoán đó là vì người Nhật luôn vội vã và ghét phải chờ đợi cho dù chỉ trong một thời gian ngắn. Tại chỗ nhân viên thu ngân cũng vậy, anh cũng được cô ấy xin lỗi vì đã bắt anh chờ lâu, mặc dù anh còn chưa chờ quá hai phút.

Sau đấy anh đến tiệm cắt tóc gần nhà. Khi cắt tóc xong, người thợ nói với anh, trong khi bỏ tấm vải trắng choàng quanh cổ anh ra,
Otsukaresama-deshita.
おつかれさまでした。
(Nghĩa đen: Chắc anh đã mệt rồi.)
Chà, những gì anh Lerner đã làm chỉ là ngồi trên ghế và mơ mộng linh tinh. Anh chẳng mệt chút nào; anh muốn nói rằng chính người thợ mới mệt. Nhưng trước khi anh tìm ra cách diễn đạt phù hợp, người thợ đã cúi đầu và nói
Shitsuree-itashimashita.
(Nghĩa đen: Xin lỗi vì đã thất lễ.)

*　　*　　*

Anh Lerner cảm thấy được đối xử rất tử tế suốt cả ngày. Khi gặp Sensee vào buổi tối anh nói đùa rằng anh cảm thấy cứ như mình đã biến thành một ông già, nóng tính và dễ mệt mỏi. Sensee cười và nói rằng đó là cách người Nhật thích để cảm ơn người khác. Họ hay xin lỗi hoặc bày tỏ sự thông cảm để thể hiện lòng biết ơn của họ. Ví dụ, một người lái tàu thường thêm Otsukaresama-deshita sau Maido gojoosha arigatoo-gozaimasu (Cảm ơn vì đã đi tàu của chúng tôi). Thực ra, Otsukaresama-deshita nghĩa là “Cảm ơn vì sự kiên nhẫn của bạn” hoặc “Cảm ơn vì sự ủng hộ của bạn.”

Sensee đưa ra ví dụ khác. Một diễn viên hài có thể cảm ơn khán giả của anh ta bằng cách nói
Gotaikutsusama-deshita mà có nghĩa đen là “Chắc bạn thấy chán lắm.”

Anh Lerner tự hỏi có nên kết thúc cấu trúc tiếng Nhật của mình bằng Gotaikutsusama-deshita hoặc Otsukaresama-deshita hoặc kết hợp cả hai, để cảm ơn Sensee vì đã kiên nhẫn sửa cho anh hay không. Sensee cười và xua tay tỏ ý phản đối ý tưởng này.

Nihongo Notes

• Tác giả: Osamu Mizutani, Nobuko Mizutani
• Chuyển ngữ: Yappa
• Mục lục

Ikura-desu-ka
いくらですか
(Cái này bao nhiêu tiền?)

Tại một cửa hàng lưu niệm anh Lerner phát hiện một bộ đế lót cốc mà anh nghĩ sẽ hợp với mẹ mình. Nên anh hỏi chủ cửa hàng
Kore, ikura-desu-ka.
これ、いくらですか。
(Cái này bao nhiêu tiền?)
Chủ cửa hàng là một người đàn ông tầm bốn mươi, băng về phía anh và bắt đầu giải thích những cái đế lót cốc đó được làm ra tỉ mỉ như thế nào và chúng đáng để mua ra sao. Anh ta cứ nói mãi mà chẳng trả lời là giá bao nhiêu.

Anh Lerner cảm thấy không thoải mái. Mặc dù câu hỏi của anh rất là đơn giản nhưng có lẽ anh đã nói sai và gây ra hiểu lầm gì đó. Anh không muốn biết mấy cái đế lót đó được làm tốt như thế nào; anh chỉ muốn biết giá mà thôi. Nhưng anh không chắc là mình có thể giải thích được điều này bằng tiếng Nhật. Anh đã bỏ cuộc và rời khỏi cửa hàng.

Mấy ngày sau, anh thấy một cái cà vạt mà mình thích ở một cửa hàng và muốn biết giá. Vì nó được bày trên giá cao, anh chỉ về phía nó và hỏi người phụ nữ trong cửa hàng, cố gắng nói thật rõ ràng và lịch sự.
Are, o-ikura-deshoo-ka.
(Cái kia giá bao nhiêu ạ?)
Người phụ nữ cúi đầu cười, và đáp
Arigatoo-gozaimasu.
(Cảm ơn anh.)

Tại Nhật, khi một người đáp lời người khác, lời đáp đó có thể hướng đến mục đích hay mong muốn của người nói hơn là ý nghĩa bằng lời của câu hỏi. Ví dụ, khi một người hỏi ai đó Samuku arimasen-ka (Anh có lạnh không?), câu trả lời cho ý nghĩa bằng lời của câu hỏi là Ee, samui-desu hoặc Iie, samuku arimasen. Nhưng, nếu người nghe coi câu hỏi đó là một dấu hiệu của sự quan tâm, anh ta có thể trả lời như là Arigatoo-gozaimasu hoặc Doozo okamai-naku (Đừng lo). Nếu anh ta nghĩ người nói đang gián tiếp gợi ý rằng mình đang lạnh thì anh ta có thể nói Mado-o shimemashoo-ka (Tôi đóng cửa sổ nhé?)

Tương tự, những người chủ cửa hàng trong các trường hợp trên coi câu hỏi Ikura-desu-ka của anh Lerner như là một dấu hiệu anh muốn mua hàng của họ và đã trả lời tương ứng.

Trong một hội thoại mẫu, câu trả lời cho câu hỏi Ikura-desu-ka hẳn là … en-desu. Chí ít sách giáo khoa ngôn ngữ thường hay đưa ra kiểu hội thoại như thế này. Nhưng trong hội thoại thực tế, người ta không phải lúc nào cũng trả lời … en-desu khi được hỏi Ikura-desu-ka. Thực ra, trong một cuộc thăm dò được tổ chức bởi một nhóm nhỏ các nhà nghiên cứu mà chúng ta biết, người ta đưa ra rất nhiều câu trả lời khác mà thường được nói hơn là … en-desu.

Vậy nên không phải vì anh Lerner là một người nước ngoài; mà một khách hàng người Nhật cũng sẽ có trải nghiệm tương tự. Nhưng anh ta sẽ không ngạc nhiên hay khó chịu. Anh ta có thể dành thêm thời gian nói chuyện với chủ cửa hàng và cuối cùng sẽ biết giá thay vì bỏ đi ngay như anh Lerner.

Nihongo Notes

• Tác giả: Osamu Mizutani, Nobuko Mizutani
• Chuyển ngữ: Yappa
• Mục lục

Mooshiwake arimasen
もうしわけ　ありません
(Tôi vô cùng xin lỗi)

Cách đây mấy tuần anh Lerner có để quên cuốn sách mà anh Takada đã nhờ mang đi. Anh cảm thấy có lỗi và nói
Doomo sumimasen.
(Tôi rất xin lỗi.)
Và anh Takada lịch sự đáp
Iie, ii-n-desu-yo.
(Không sao đâu.)
nhưng rõ ràng là sự cẩu thả của anh Lerner đã làm phiền anh ấy rất nhiều. Nên anh Lerner xin lỗi lần nữa với cách diễn đạt lịch sự hơn
Hontoo-ni mooshiwake arimasen.
ほんとうに　もうしわけ　ありません。
(Tôi vô cùng xin lỗi. – Nghĩa đen: Tôi thực sự không thể biện bạch gì được.)
Thế là chị Yoshida đang tình cờ đứng cạnh họ bỗng bật cười. Khi Lerner hỏi chị có gì buồn cười, chị nói rằng mặc dù anh đã xin lỗi bằng cách diễn đạt lịch sự nhưng cách anh nói chẳng giống gì là anh đang thấy có lỗi cả. Thực tế, chị nói, anh trông giống một người lính đang báo cáo hành động của mình với sĩ quan.

Anh Lerner nghi là phát âm của anh không tốt, nên khi anh gặp Sensee mấy ngày sau đó anh đã hỏi thầy về việc này.

Sensee nói không, không phải là do phát âm, mà là cử chỉ cơ thể có vấn đề. Anh Lerner đã nói Mooshiwake arimasen (Tôi vô cùng xin lỗi) trong khi vẫn đứng thẳng người và cằm ngẩng lên. Đó không phải là cách mà một người Nhật nói xin lỗi, kể cả với bạn bè mình.

*　　*　　*

Nói một điều gì đó bằng một cách không phù hợp không chỉ không hiệu quả mà còn dễ gây hiểu lầm. Việc xin lỗi hay nhờ vả trong khi vẫn đứng thẳng và cằm ngẩng lên có vẻ khá là lạ với người Nhật; có khi còn gây phản cảm. Một người nói thành thạo tiếng Nhật mà chúng ta biết đã từng trải qua loại hiểu lầm này.

Người Nhật thường cúi đầu hoặc khom người không chỉ khi xin lỗi hay nhờ vả mà kể cả khi đưa cho ai đó vật gì. Việc này là cần thiết khi bày tỏ sự cảm thông đối với ai đó vì sự bất hạnh của họ. Có thể bạn đã thấy trực tiếp hoặc trong phim cách người Nhật chia buồn cho sự mất mát của một ai đó. Cách diễn đạt
Kono tabi-wa tonda koto-de gozaimashita.
(Tôi rất lấy làm tiếc khi nghe điều này. – Nghĩa đen: Lần này thật là khủng khiếp.)
sẽ không được nói rõ ràng cho đến hết; thường thì người ta sẽ cúi đầu hoặc nhìn xuống phía dưới và chỉ nói
Kono tabi-wa doomo…
(Nghĩa đen: Lần này quả thực…)
và phần còn lại thường nói nhẩm hoặc không phát ra tiếng. Trong những trường hợp đó cúi đầu còn có tính thuyết phục bằng, hoặc hơn cả ngôn từ.